بیماری سل
علائم بیماری سل چیست ؟
میكروب سل در اغلب موارد ریه را درگیر می كند و با علائم مربوط به دستگاه تنفسی تظاهر می كند مهمترین علامت بیماری سل؛ سرفه مداوم به مدت ۲ هفته یا بیشتر است كه می تواند با علائم دیگری نظیر تب، كاهش وزن، تعریق بخصوص تعریق شبانه و بی اشتهایی، خستگی زودرس، ضعف، درد قفسه سینه، خلط و گاهی خلط خونی همراه باشد. ولی از آنجائیكه بیماری سل ممكن است اعضای مختلف بدن را درگیر كند برحسب نوع عضو و ارگانی كه درگیر كرده ممكن است با علائم مختلفی از قبیل، بزرگی غذه لنفاوی ، درد استخوان، وجود خون در ادرار، نازایی و عقیمی همراه باشد.
آیا این بیماری قابل سرایت است ؟
بله، این بیماری در بسیاری از موارد قابل سرایت به دیگران می باشد بخصوص اگر این بیماری ریه ها و یا حنجره را درگیر كرده باشد و یا در ریه حفره تشكیل داده باشد می تواند از طریق قطرات ریز تنفسی به دیگران منتقل شود. معمولا با عطسه ، سرفه ، حرف زدن و حتی با خندیدن این قطرات به مسافت های طولانی پرتاب می شوند و در هوا معلق باقی می مانند و اگر فرد سالمی از این هوای آلوده تنفس كند، میكروب وارد ریه های شخص سالم می شود. (باید توجه داشت این قطرات تا چندین روز در هوا باقی می مانند.)
چه عواملی در سرایت بیماری موثر است ؟
عوامل مختلفی می تواند باعث انتقال و سرایت این بیماری به سایرین گردد. محیط های شلوغ ، كوچك و بدون تهویه مناسب از عوامل موثر در انتقال بیماری سل می باشد. مدت تماس با فرد مسلول (بخصوص انواع ریوی و یا وجود حفره در ریه) از عواملی هستند كه انتقال سل را افزایش می دهد. بعلاوه باید توجه داشته باشید در صورت تشخیص به موقع سل و درمان صحیح آن اغلب بیماران پس از دو هفته میكروب سل در خلط شان كاهش یافته و دیگر بیماری را به دیگران منتقل نمی كنند.
چگونه از انتقال بیماری سل پیشگیری كنیم ؟
مهمترین روش پیشگیری از بیماری سل شناسایی علائم بیماری ( سرفه بیش از دو هفته ) و معرفی افراد مشكوك به مراكز بهداشتی درمانی جهت تشخیص بیماری و درمان آنها است. زیر ا همانطور كه گفته شد ۲ هفته پس از درمان صحیح بیماری قابل انتقال نمی باشد بعلاوه باید به افراد آموزش داده شود تا در هنگام سرفه دهان و بینی خود را با دستمال و یا آرنج بپوشانند .و فرد بیمار به هیچ وجه نباید آب دهان و بینی خود را بر روی زمین بریزد. زیرا این امر موجب انتشار میكروب ها در هوا می شود. بهتر است فرد بیمار مبتلا به سل ریوی تا هنگامی كه ۲ هفته كامل درمان ضد سل نگرفته است و خطر انتقال بیماری توسط او بالا است در اتاق خواب جداگانه كه تهویه كافی دارد ( پنجره ها باز و جریان هوا برقرار است ) استراحت نماید و كمتر از وسائل نقلیه عمومی ( نظیر اتوبوس و مترو ) استفاده نماید.
آیا سل قابل درمان است؟
بله، خوشبختانه سل بیماری قابل درمان می باشد بشرط آنكه داروهای ضد سل به دقت و بطور كامل مصرف شوند، باید در نظر داشت كه دوره درمان بیماری سل حداقل ۶ ماه است كه در طی این مدت باید داروها بطور منظم و مرتب استفاده شوند در غیر اینصورت میكروب در بدن فرد مقاوم گشته و درمان آن به مراتب مشكل تر می گردد.
مگر سل هنوز وجود دارد؟ آیا هنوز هم در كشور ما فردی در معرض این بیماری قرار دارد؟
بله متاسفانه علی رغم اقدامات فراوانی كه برای مبارزه با این بیماری در كشورما انجام میشود هنوز اشكال مختلف آن در كشورما وجود دارد براساس آمار منتشره از سوی وزارت بهداشت در سال ۱۳۹۰ ، ۱۱۰۶۶ نفربه اشكال مختلف سل ( اعم از ریوی و خارج ریوی ) مبتلا شده اند. استانهای گلستان ، سیستان و بلوچستان ، خراسان رضوی ، قم ، گیلان و هرمزگان و تهران بیشترین شیوع این بیماری را دارند . در كشور ما اقدامات متعددی برای كنترل سل در حال انجام است . كه از آن جمله می توان به اقدامات زیر اشاره كرد درمان بیماری سل در كشور ما در مراكز بهداشتی رایگان می باشد و حتی برخی از اقدامات نظیر آزمایش مستقیم خلط و بررسی اطرافیان بیمار از لحاظ ابتلاء به این بیماری در مراكز بهداشتی نیز رایگان است. بعلاوه درمان بیماران مبتلا به سل در كشور ما برای اطمینان از درمان صحیح و به موقع در مراكز بهداشتی زیر نظارت مستقیم انجام می شود ولی علی رغم این اقدامات هنوز هم سل در ایران و جهان وجود دارد.
بیماری سل چگونه انتقال می یابد ؟ پدر من به سل ریوی مبتلا بوده ، من چگونه به سل استخوان مبتلا شده ام ؟
بیماری سل از طریق قطرات ریز تنفسی كه توسط فرد بیمار ( بخصوص مبتلا به سل ریوی كه باسیل در خلط آنها وجود دارد و یا سل حنجره و یا سل ریوی با ایجاد حفره در ریه) توسط خنده ، سرفه ، عطسه در هوا پخش می شود و به فرد سالم منتقل شود.این قطرات تا چند روز در هوا باقی می مانند و یا تنفس وارد بدن شخص سالم می شود . در صورتی كه فرد بیمار هنگام سرفه ، دهان و بینی خود را بخوبی بپوشاند و یا از ماسك پارچه ای و یا كاغذی در حضور دیگران استفاده نماید كمتر این قطرات در هوا پخش می شوند وامكان سرایت به دیگران كاهش می یابد در ضمن با درمان صحیح نیز پس از ۲ هفته میزان میكروب سل در خلط كاهش می یابد با وجودیكه راه ورود میكرب به بدن از راه ریه ها می باشد و با وجودیكه بعلت علاقه فراوان این میكروب به اكسیژن در غالب موارد ریه ها مبتلا میگردند ولی پس از ورود این میكروب از راه جریان خون و لنفاتیك و همچنین توسط برخی از سلولهای ایمنی بدن ممكن است در بدن پخش شده و قسمتها و ارگانهای دیگری از بدن نظیر غدد لنفاوی، استخوان، كلیه ها، دستگاههای تولید مثل را نیز درگیر كنند و حتی در برخی از موارد ممكن است چندین عضو بدن را مبتلا سازند پس با وجودیكه ریه ها شایعترین بافت های بدن هستند كه به بیماری سل مبتلا می شوند ولی تنها ازگانهایی نیستند كه به این بیماری مبتلا می گردند.
من به بیماری سل ریوی مبتلا هستم درحال حاضر تحت درمان می باشم چه كار كنم تا اطرافیانم به این بیماری مبتلا نشوند ؟
بهترین راه پیشگیری از بیماری سل ، تشخیص و درمان صحیح و منظم بیماران می باشد بطوریكه در اغلب موارد فرد بیمار پس از دو هفته درمان صحیح و مرتب بیماری سل ، دیگر بیماری را در اغلب موارد منتقل نخواهد كرد. البته طول درمان بیماری سل حداقل ۶ ماه می باشد كه باید بطور كامل و منظم استفاده شود در غیر اینصورت با قطع درمان و یا مصرف نامنظم داروها میكروب مجدداً رشد كرده و به درمانهای موجود نیز مقاوم خواهد شد پس بهترین اقدام شما مصرف منظم و مرتب داروها می باشد. علاوه بر درمان اقدامات دیگری نیز در كاهش سرایت بیماری موثر است كه عبارتند از: اگر بیمار سرفه میكند و به سل ریوی مبتلا هست دهان و بینی خود را در هنگام سرفه كردن با دستمال بخوبی بپوشاند و تا هنگامی كه خلط بیمار حاوی میكروب سل می باشد در حضور دیگران از ماسك جراحی استفاده كند و ماسك را پس از استفاده در سطل آشغال درب دار بیاندازد سعی كنید تا هنگام منفی شدن خلط از میكروب سل اتاق خواب بیمار از دیگران جدا باشد حتی الامكان اتاق خواب پنجره داشته و نور آفتاب بطور مستقیم به داخل اتاق بتابد و جریان هوا در اتاق خواب برقرار باشد سعی كنید تا زمانیكه خلط شما منفی نشده است از وسائل نقلیه عمومی نظیر (مترو واتوبوس ) استفاده نكرده و درتجمعات شركت نكنید بعلاوه در صورتیكه فردی مبتلا به سل ریوی اسمیر خلط مثبت گردد، اطرافیان وی ( افرادیكه با فرد مبتلا به سل تماس طولانی و مكرر داشته اند) وبه ویژه كودكان زیر ۶ سال مورد بررسی قرار گرفته ودر موارد لازم اقدامات ضروری جهت پیشگیری برای آنها انجام خواهد شد.
آیا بیماری سل ارثی است ؟ اگر نه پس چرا من، برادرانم و پدرم به این بیماری مبتلا شده ایم ؟
خیر بیماری سل ارثی نیست بلكه بیماری سل یك بیماری میكروبی و واگیر دار است علت و عامل این بیماری میكروب سل ( مایكرباكتریوم توبركولوزیس ) است كه از راه ذرات ریز تنفسی به هنگام خندیدن ، صحبت كردن و تنفس در هوا بخش شده وچند روز در هوا باقی میماند . بعلت آنكه افراد در یك خانه با فرد بیمار زندگی میكنند و تماس نزدیك با وی دارند از این ذرات آلوده تنفس می كنند و در معرض بیماری سل قرار میگیرند. پس بیماری سل ارثی نبوده و علت ابتلاء شما و برادرانتان بعلت تماس با فرد مبتلا به سل بوده است . همانطور كه در بالا نیز ذكر شده راههایی برای كاهش انتقال بیماری در تماس نزدیك و خانگی وجود دارد.
بیمار مبتلا به سل ریوی با خلط مثبت هستم، چرا پزشکان برای کودک ۵ ساله سالم من داروی ایزونیازید تجویز کرده اند؟
كودكان بخصوص اطفال زیر ۶ سال كه با فرد مبتلا به سل ریوی كه در خلط آنها میكروب سل وجود دارد، تماس دارند بیشتر به این بیماری مبتلا می شوند و در ضمن این بیماری در آنها سریعتر پیشرفت میکند و همچنین تشخیص بیماری سل در آنها با مشكلات متعددی روبرو است. لذا در اینگونه كودكان در صورتیکه بیماری سل در آنها رد شده باشد باید قرص ایزونیازید را جهت پیشگیری بیماری استفاده نمود مصرف این دارو در این كودكان ، ابتلای به این بیماری را در آینده بطور چشمگیری كاهش میدهد. در این میان شیرخواران مادران مبتلا به سل ریوی با خلط مثبت مهمترین گروهی هستند كه باید تحت درمان پیشگیری قرار گیرند. درمان پیشگیری، در گروههای فوق در مراكز بهداشتی بطور رایگان دراختیار آنها قرار میگیرد.
آیا كمیته امداد می تواند برای درمان به بیماران مبتلا به سل كمك كند ؟
درمان بیماری سل در مبتلایان به این بیماری در كشور ما در مراكز بهداشتی درمانی رایگان است. علاوه بر داروها كه بصورت رایگان توسط مراكز بهداشت در اختیار بیماران قرار خواهد گرفت برخی از اقدامات نظیر انجام آزمایش مستقیم بر روی خلط ، پیگیری اطرافیان بیمار از لحاظ ابتلاء به بیماری سل نیز در این مراكز بطور رایگان انجام می شود بنابراین برای تهیه داروها نیاز به كمك مالی از كمیته امداد ندارید. ولی در صورت نیاز به بستری می توانید از كمیته امداد و یا سایر بیمه ها كمك بگیرید.
آیا لازمست كه داروهای ضدسل را ناشتا استفاده كنم ؟
داروهای ضد سل در صورتیكه ناشتا قبل از مصرف غذا مصرف شوند، بهتر جذب می شوند و موثرتر خواهند بود. پس بهتر است صبح ناشتا قبل از مصرف صبحانه استفاده گردند.
عوارض داروهای ضدسل كدامست ؟
شناخت علائم عوارض داروهای ضد سل برای همه بیماران مبتلا به سل كه تحت درمان با این داروها قرار دارند اهمیت دارد تادر صورت بروز این علائم به پزشك خود مراجعه نموده و پزشك را مطلع سازند در برخی از این موارد پزشك داروی شما را قطع نموده و یا ممكن است با افزودن داروی جدید نظیر ویتامین ب ۶ عارضه دارویی را كنترل كند برخی از این عوارض نیز گذرا می باشند. مهمترین این عوارض عبارتند از :
التهاب كبدی: این عارضه با تهوع و استفراغ بی اشتهایی درد سردل و گاهاٌ با زردی بخصوص در چشمها مشخص می شود . باید توجه داشت همیشه تهوع و استفراغ دلیل بر التهاب كبدی نیست – و در بسیاری از موارد ادامه درمان با داروهای ضدسل برطرف می شوند ولی همواره باید پزشك خود را در صورت بروز این علائم مطلع سازید. در بسیاری از موارد با انجام آزمایش، پزشك شما از این عارضه مطلع گردیده و اقدامات لازم برای كنترل آنرا انجام خواهد داد.
قرمز شدن ادرار: قرمز شدن ادرار و اشك یك عارضه دارویی نیست بلكه بعلت مصرف ریفامپین كه یك كپسول قرمز رنگ است ایجاد می شود ، قرمز شدن ادرار، اشك ویا سایر ترشحات شما در اثر مصرف این دارو نیاز به هیچگونه اقدام خاصی ندارد .
كوررنگی: ممكن است در اثر مصرف اتامبوتول دیده شود در صورت آ كوررنگی: ممكن است در اثر مصرف اتامبوتول دیده شود در صورت آنكه مشكل چشمی دارید قبلا پزشك خود را مطلع سازید.
از دیگر عوارض داروئی می توان به درد مفاصل، لکه های پوستی و خارش اشاره کرد.
زنی متاهل هستم كه به سل مبتلا بوده و برای پیشگیری از قرص استفاده می كنم آیا باید اقدام خاصی در این مورد انجام دهم ؟
هیچگونه منع خاصی برای استفاده همزمان از داروی ضد بارداری و درمان ضد سل وجود ندارد. ولی ممكن است فرد بعلت تهوع واستفراغ ناشی از مصرف داروهای پیشگیری از بارداری خوراكی در معرض جذب كمتر داروهای ضد سل ودر نتیجه كاهش میزان تاثیر این داروها قرار گیرد لذا داروهای ضد بارداری خوراكی را باید با فاصله از داروهای ضد سل استفاده كرد بعلاوه ریفامپین كه یكی از مهمترین داروهای ضد سل می باشد می تواند سبب كاهش میزان داروهای ضد بارداری در خون و کاهش تاثیر این داروها گردد در این موارد معمولا توصیه آنست که از روش دیگری برای جلوگیری از بارداری استفاده شود.
