سوخت های سبز

اثرات زیانبار استفاده از سوخت های فسیلی سالهاست که فکر بسیاری از دانشمندان و کارشناسان را به خود مشغول کرده است.

حتما می دانید که پدیده هایی مثل اثرات گلخانه ای ، گرمایش جهانی ، تغییرات آب و هوایی ، افزایش آلودگی هوا و… بیشتر به خاطر استفاده از این نوع سوخت هاست.

تمامی این موارد باعث شده کارشناسان و محققان با ارائه راه حل ها و پیشنها دهایی به دنبال رفع این مشکلات و برطرف کردن آنها یا حداقل تعدیل کردن آنها باشند که البته آنها نیز برای رسیدن به اهدافشان به مشارکت جدی و همه جانبه دولتها بخصوص عامه مردم نیاز دارند؛ چون عملی کردن چنین پیشنهادهایی به مدیریت و بودجه بندی های سازمان یافته نیاز دارد که تنها دولتها می توانند از عهده این هزینه ها و سازمان بندی ها برآیند.

برای آشنایی با فعالیت های سازمان انرژی های نو ابتدا به سراغ طرح زیست توده (بیوماس) رفتیم و با آقای مهندس جواد نصیری ، مدیر دفتر زیست توده سازمان انرژی های نو ایران گفتگویی در این خصوص داشتیم:

▪ زیست توده چیست و چگونه تهیه می شود؟

ـ زیست توده ترجمه لغت انگلیسی بیوماس (Bio Mass) است و شامل تمامی موادی در طبیعت میشود که در گذشته نزدیک جاندار بوده یا از موجودات زنده به عمل آمده اند.

زیست توده در مقابل منابع فسیلی نظیر نفت ، گاز و زعال سنگ مطرح است.

منشائ منابع فسیلی نیز مواد جاندار هستند، ولی جاندارانی که باعث به وجود منابع فسیلی شده و در گذشته خیلی دور زنده بوده اند.

▪ در حال حاضر منابع زیست توده شامل چه مواردی می شوند؟

ـ تقسیم بندهای مختلفی در سطح جهان ارائه شده است ، ولی آنچه در حال حاضر در ایران مورد قبول است شامل زباله های شهری ، فاضلاب های شهری ، فضولات دامی ، زائدات کشاورزی و جنگلی و فاضلاب ها و پسماندهای صنعتی (صنایع غذایی و چوب و کاغذ) است.

▪ خلاصه ای از تاریخچه بهره برداری از انرژی زیست توده در جهان بفرمایید.

ـ به جرات می توان گفت بهره برداری از این منابع انرژی بویژه چوب به دوران کشف آتش بازمی گردد. استفاده از منابع زیست توده بویژه چوب ، از زمان بسیار قدیم آغاز شد و تا زمان کشف و بهره برداری وسیع از منابع فسیلی ، نقش غالب را در تامین انرژی جهان عهده دار بوده اند.

▪ انرژی زیست توده چه جایگاهی در تامین انرژی جهان دارد؟

ـ زیست توده پرکاربردترین منبع انرژی های نو(تجدیدپذیر) در جهان است که به تنهایی حدود ۸۰ درصد از کل سهم تجدیدپذیرها را در سبد انرژی جهانی تامین می کند.

از این منبع انرژی ، هم به صورت سنتی برای گرمایش و پخت و پز استفاده می شود و هم به صورت مدرن برای تولید برق ، حرارت ، سوخت خودروهای سبک و سنگین و به ۳ شکل مایع ، جامد و گاز بهره برداری می شود.

در انتهای سال ۲۰۰۵ بیش از ۴۴ هزار مگاوات نیروگاه برق ، بیش از ۲۲۰ هزار مگاوات سیستم های مدرن تولید حرارت و میلیون ها هاضم بی هوازی برای تولید گاز، همچنین ده ها میلیارد لیتر سوختهای زیستی (بیواتانول) برای خودروهای بنزینی و بیودیزل برای خودروهای گازوئیلی ، تولید و استفاده شده است.

▪ در حال حاضر وضعیت ایران از نظر استفاده از انرژی زیست توده چگونه است؟

ـ از نظر استفاده های سنتی از این منبع ، مطابق سرشماری سال ۱۳۷۵ ، ۱۰ درصد خانوارهای روستایی برای گرمایش منازل خود و ۵ درصد خانوارهای روستایی برای پخت و پز عمدتا از چوب وفضولات دامی استفاده می کرده اند.

پس از انتشار نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵ می توان درخصوص وضعیت فعلی استفاده های سنتی از زیست توده اعلام نظر کرد.

به آمار بالا باید استفاده از ذغال چوب را برای درست کردن کباب و… اضافه کرد که البته آمار صحیحی در این خصوص وجود ندارد.

متاسفانه هیچ گونه استفاده معدنی از زیست توده در ایران به ثبت نرسیده و سیستم های موجود نیز در مقیاس آزمایشگاهی و نمونه بوده اند.

▪ آیا ایران پتانسیل و ظرفیت لازم را برای اجرای طرحهای زیست توده دارد؟

ـ با توجه به شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی و وجود جنگلها در بخشهایی از شمال ، غرب و مرکز ایران خوشبختانه پتانسیل مناسبی در ایران وجود دارد.

بر اساس مطالعه ای که در سالهای ۷۹-۱۳۸۰ در وزارت نیرو صورت گرفته است ، پتانسیل ۵ منبع مذکور تعیین و به ترتیب ۷۴ میلیون بشکه معادل نفت خام برای زائدات کشاورزی و جنگلی ، ۳۶ میلیون بشکه معادل نفت خام برای فضولات دامی ، ۱۵ میلیون بشکه معادل نفت خام برای زباله های شهری ، ۵.۵ میلیون بشکه معادل نفت خام برای زائدات صنایع غذایی و ۲ میلیون بشکه معادل نفت خام برای فاضلاب های شهری تخمین زده شده است.

● جایگزینی برای منابع آلاینده

یکی از برنامه های همیشه مطرح در مجامع بین المللی ، استفاده از سوخت های جایگزین بوده است ؛ سوخت هایی که برخلاف سوخت های فسیلی ، پاک هستند و برای سلامت محیط زیست و جانداران آن ضرری نداشته باشند.

در این میان طرح کارساز و مفید استفاده از انرژی های نو (تجدیدپذیر) سالهاست که فکر دانشمندان را به خود مشغول کرده ؛ استفاده از منابعی که برخلاف سوخت های فسیلی ، نه تنها باعث آلودگی محیط زیست و دیگر مشکلات نمی شوند، بلکه مفید و ارزان تر و قابل دسترس هستند.

یکی از طرحهای بسیار جالب و قابل توجه در میان سوخت های جایگزین نیز استفاده از انرژی حاصل از زیست توده (بیوماس) است.

به طور کلی انرژی حاصل از تجزیه مواد آلی ، زیست توده یا بیوماس نامیده می شود که این انرژی می تواند گاز حاصل از پوسیدگی اجساد گیاهی و جانوری ، زباله ها، پسماندها و فاضلاب های خانگی ، شهری و صنعتی باشد.

در صورتی که از زباله ها و فاضلاب ها به جای سوخت استفاده شود، علاوه بر استفاده مفید از آنها به عنوان سوخت جایگزین ، یکی از معضلات محیطزیستی یعنی مساله زباله ها و دفن آنها نیز حل می شود.

در این خصوص سازمانی با عنوان سازمان انرژی های نو ایران طرحهای مختلفی در نظر گرفته است که ازجمله آنها استفاده از زیست توده (بیوماس)، بیوگاز، دفنگاه زباله (لندفیل) و… بوده است که هر کدام شامل موارد متعدد و مسائل مربوط به خودش است

پتانسیل ۵منبع در سال ۸۰ به میزان ۱۴ درصد کل مصرف انرژی کشور بوده است.

▪ بهره گیری از زیست توده چه مزایایی دارد؟

ـ بهره گیری از زیست توده مزایای فراوانی دارد.

اولین و مهمترین مزیت آن تولید انرژی پاک مشابه دیگر منابع انرژی های نو (تجدیدپذیر) است از طرف دیگر رهاسازی منابع زیست توده در طبیعت و عدم بهره برداری از آنها یکی از مهمترین عوامل انتشار گاز متان که یک گاز گلخانه ای با شدت بالاست بوده و نیز تولیدکننده انواع آلانین های آب ، هوا و خاک است ؛ بنابراین با بهره برداری از آنها این مشکل نیز حل می شود.

گفتنی است که در حال حاضر بحث زباله ها و فاضلاب های شهری یکی از مهمترین و حساس ترین معضلاتی است که جوامع جهانی و ایران با آن دست به گریبان هستند.

از مزیتهای دیگر آن می توان به ایجاد اشتغال بالا، افزایش درآمد روستاییان و جلوگیری از مهاجرت آنها به شهرها، پاکسازی محیط شهری ، روستایی و طبیعت و همگامی با جامعه جهانی اشاره کرد.

▪ آیا بهره برداری از این منابع اقتصادی است؟

ـ استفاده از انرژی های فسیلی در تولید برق و حرارت و به عنوان سوخت علاوه بر آن که باعث نابودی منابع باارزش می شود، متاسفانه اثرات اجتماعی بویژه در مواردی نظیر بهداشت و سلامت عمومی ، آلودگی زیست محیطی ، گرمایش جهانی و… دارند.

در حال حاضر دولتها این هزینه ها را به صورت مخفی پرداخت می کنند؛ مثلا در شهر تهران ، آلودگی شدید هوا، هم باعث بالا رفتن هزینه های دارو و درمان شده و سلامت روانی و اجتماعی افراد را به خطر می اندازد و هم باعث فرسایش و استهلاک سریع تر ساختمان ها و تاسیسات شهری می شود.

بیشتر کشورهای جهان و نیز ایران روی رقم خاصی به عنوان اثرات اجتماعی استفاده از سوختهای فسیلی که می تواند به عنوان امتیازی برای منابع تجدیدپذیر انرژی نظیر زیست توده باشد، توافق ندارند و وارد چنین مبحثی نمی شوند.

لحاظ نکردن هزینه های اجتماعی یک اثر منفی نیز دارد. چون مزایای اجتماعی منابع تجدیدپذیر نیز در نظر گرفته نمی شود.

همچنین از آنجا که فرآورده های نفتی و گاز طبیعی به صورت یارانه ای در ایران عرضه می شود، تفاوت قیمت تمام شده واحد انرژی از منابع فسیلی با منابع تجدیدپذیر قابل توجه است ؛ ولی با تغییراتی که در قانون بودجه ۱۳۸۶ صورت گرفته است به نظر می رسد تولید برق از دفن گاه های زباله و توربین های بادی در مرز اقتصادی شدن حتی بدون لحاظ کردن مزایای زیست محیطی آنهاست.

▪ از برنامه های سازمان انرژی های نو ایران برای توسعه بهره برداری از زیست توده در ایران بگویید؟

ـ سازمان انرژی های نو ایران به عنوان متولی توسعه منابع انرژی های نو در ایران ، توسعه استفاده از زیست توده را در اولویت قرار داده و توجه خاصی به آن مبذول می دارد.

در حال حاضر طرح مطالعه پتانسیل و تهیه اطلس منابع زیست توده ایران ، امکان سنجی برای احداث نیروگاه های تولید برق از زباله های شهری ، امکان سنجی برای احداث نیروگاه بیوگازی را در کنار تعداد زیادی طرحهای تحقیقاتی و توسعه ای و در راستای وظایف حاکمیتی خود دنبال می کند.

همچنین این سازمان به عنوان نماینده وزارت نیرو در خرید تضمینی برق ، ضمن بررسی پیشنهادهای سرمایه گذاران غیردولتی ، زمینه های اجرایی کردن سرمایه گذاری آنها را فراهم می آورد تا ضمن جذب سرمایه خارجی و داخلی ، به حل معضلات محلی و زیست محیطی کمک کند.